รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบับชั่วคราว) พุทธศักราช 2490

รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบับชั่วคราว) พุทธศักราช 2490 เป็นรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยฉบับที่ 4 ประกาศใช้ในวันที่ 9 พฤศจิกายน พ.ศ. 2490 หนึ่งวันหลังจากคณะทหารแห่งชาติก่อรัฐประหารในประเทศไทย พ.ศ. 2490

รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบับชั่วคราว) พุทธศักราช 2490
หน้าแรกของรัฐธรรมนูญ
ภาพรวม
ท้องที่ใช้	ประเทศไทย
สร้างขึ้น	9 พฤศจิกายน พ.ศ. 2490
เสนอ	9 พฤศจิกายน พ.ศ. 2490
วันประกาศ	9 พฤศจิกายน พ.ศ. 2490
มีผลใช้บังคับ	9 พฤศจิกายน พ.ศ. 2490
ระบบ	รัฐเดี่ยว ระบบรัฐสภา ราชาธิปไตยภายใต้รัฐธรรมนูญ โดยพฤตินัย เผด็จการทหาร
โครงสร้างรัฐบาล
ฝ่าย	3
ประมุขแห่งรัฐ	พระมหากษัตริย์
ฝ่ายนิติบัญญัติ	สองสภา (รัฐสภา: วุฒิสภา, )
ฝ่ายบริหาร	คณะรัฐมนตรี, นำโดย นายกรัฐมนตรี คณะทหารแห่งชาติ นำโดย ผู้บัญชาการทหารแห่งประเทศไทย
ฝ่ายตุลาการ	ศาลไทย
ระบอบ	รัฐเดี่ยว
คณะผู้เลือกตั้ง	ไม่มี
ประวัติศาสตร์
นิติบัญญัติชุดแรก	29 มกราคม พ.ศ. 2491 (สภาผู้แทน) 18 พฤศจิกายน พ.ศ. 2490 (วุฒิสภา)
บริหารชุดแรก	21 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2491
ตุลาการชุดแรก	1 ตุลาคม พ.ศ. 2491
ยกเลิก	23 มิถุนายน พ.ศ. 2492
แก้ไขเพิ่มเติม (ครั้ง)	3
แก้ไขครั้งล่าสุด	24 สิงหาคม พ.ศ. 2491
ผู้ยกร่าง	คณะทหารแห่งชาติ
ผู้เขียน	พระยาลัดพลีธรรมประคัลภ์ และคณะ
ผู้ลงนาม	รังสิต กรมขุนชัยนาทนเรนทร (ในฐานะผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช)
ฉบับก่อนหน้า	รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2489
เอกสารฉบับเต็ม
รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบับชั่วคราว) พุทธศักราช 2490 ที่วิกิซอร์ซ
วิกิซอร์ซ
รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉะบับชั่วคราว) แก้ไขเพิ่มเติม พ.ศ. 2490 รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉะบับชั่วคราว) แก้ไขเพิ่มเติม (ฉะบับที่ 2) พ.ศ. 2491 รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉะบับชั่วคราว) แก้ไขเพิ่มเติม (ฉะบับที่ 3) พ.ศ. 2491

ประวัติ

รัฐธรรมนูญนี้มีบุคคลดังต่อไปนี้ลักลอบร่วมกันร่างขึ้นเตรียมไว้สำหรับรัฐประหารดังกล่าว

• พระยาลัดพลีธรรมประคัลภ์ (วงศ์ ลัดพลี) อธิบดีศาลฎีกา
• กรรมการศาลฎีกา
• พันเอก เจ้าพระธรรมนูญทหารบก
• หม่อมราชวงศ์ เสนีย์ ปราโมช นักการเมืองจากพรรคประชาธิปัตย์
• หม่อมราชวงศ์คึกฤทธิ์ ปราโมช นักการเมืองจากพรรคประชาธิปัตย์
• เลื่อน พงษ์โสภณ นักการเมืองจากพรรคประชาธิปัตย์
• ร้อยเอก ประเสริฐ สุดบรรทัด สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรจังหวัดสระบุรี
• เขมชาติ บุณยรัตพันธุ์ สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรจังหวัดร้อยเอ็ด

เมื่อร่างเสร็จแล้วได้ซ่อนร่างรัฐธรรมนูญไว้ใต้ตุ่มน้ำที่บ้านของนาวาอากาศเอก กาจ กาจสงคราม หนึ่งในแกนนำคณะรัฐประหาร ซึ่งเป็นตุ่มดินเผาสีแดง เรียกว่าตุ่มน้ำสามโคก รัฐธรรมนูญนี้จึงได้ชื่อว่า รัฐธรรมนูญใต้ตุ่ม

ครั้นรัฐประหารสำเร็จ นาวาอากาศเอก กาจ นำร่างรัฐธรรมนูญออกจากใต้ตุ่มไปขอให้หม่อมเจ้าจักรพันธ์เพ็ญศิริ จักรพันธุ์ บุตรเขยของตน พาเข้าเฝ้าคณะผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดชเพื่อลงนามประกาศใช้ แล้วให้หม่อมเจ้าจักรพันธ์เพ็ญศิริเป็นผู้แทนคณะรัฐประหารเดินทางไปกราบบังคมทูลต่อสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ณ ประเทศสวิตเซอร์แลนด์

อย่างไรก็ดีมีผู้สำเร็จราชการเพียงพระองค์เดียวที่ลงพระนามในร่างรัฐธรรมนูญ คือสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาชัยนาทนเรนทร ส่วนพระยามานวราชเสวี (ปลอด วิเชียร ณ สงขลา) ผู้สำเร็จราชการอีกคน ไม่ยอมลงนามด้วย

สาระสำคัญ

รัฐธรรมนูญนี้ใช้บังคับแทนรัฐธรรมนูญฉบับก่อนหน้า คือ รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2489

คำปรารภของรัฐธรรมนูญนี้ระบุเหตุผลในการล้มล้างรัฐธรรมนูญฉบับเดิมว่า "การดำเนินการของรัฐบาลและการควบคุมราชการฝ่ายบริหารของรัฐสภาเพื่อมุ่งหมายที่จะช่วยกันแก้ไขให้ดีขึ้นตามวิถีทางที่กำหนดไว้ในรัฐธรรมนูญฉะบับนั้นไม่ประสบผลดีเลยแม้แต่น้อย เป็นการผิดหวังของประชาชนทั้งประเทศ และตรงกันข้ามกลับทำให้เห็นว่า การแก้ไขทุกอย่างเป็นเหตุที่ทำให้ประเทศชาติทรุดโทรมลงเป็นลำดับ ถ้าจะคงปล่อยให้เป็นไปตามยถากรรม ก็จะนำมาซึ่งความหายนะแก่ประเทศประเทศชาติอย่างไม่มีสุดสิ้น จนถึงกับว่าจะไม่ดำรงอยู่ในภาวะอันควรแก่ความเป็นไทยต่อไปอีกได้ ราษฎรไทยส่วนมากผู้สนใจต่อการนี้ พร้อมด้วยทหารของชาติ ได้พร้อมใจกันนำความขึ้นกราบบังคมทูลขอให้เลิกใช้รัฐธรรมนูญปัจจุบันและประกาศใช้รัฐธรรมนูญฉบับใหม่ อันจะเป็นวิถีทางจรรโลงประเทศชาติให้วัฒนาถาวร อีกทั้งจะเป็นทางบำบัดยุคเข็ญของประชาชนทั้งปวงให้เข้าสู่ภาวะปกติได้สืบไป"

รัฐธรรมนูญนี้กำหนดให้มีสภานิติบัญญัติระดับชาติ เรียกว่ารัฐสภา ประกอบด้วยสภาย่อย 2 สภา คือวุฒิสภาและ มีสมาชิกจำนวนเท่ากัน แต่สมาชิกวุฒิสภามาจากการแต่งตั้ง และไม่ห้ามข้าราชการประจำเป็นสมาชิกวุฒิสภา ส่วนสมาชิกสภาผู้แทนมาจากการเลือกตั้งโดยตรงของประชาชนในแบบรวมเขตเลือกตั้ง คือถือเอาเขตจังหวัดเป็นเขตเลือกตั้ง และให้มีสมาชิกสภาผู้แทน 1 คนต่อจำนวนราษฎร 200,000 คน อย่างไรก็ดีบทเฉพาะกาลของรัฐธรรมนูญกำหนดว่า ในวาระเริ่มแรก ให้รัฐสภาประกอบด้วยวุฒิสภาเพียงสภาเดียว โดยสมาชิกวุฒิสภามาจาก "การเลือกตั้ง" ของพระมหากษัตริย์ภายใน 15 วันนับแต่ประกาศใช้รัฐธรรมนูญ และรัฐสภาจะมีสภาเดียวเช่นนี้จนกว่าจะเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทน ซึ่งจะกระทำภายใน 90 วันนับแต่ประกาศใช้รัฐธรรมนูญ

รัฐธรรมนูญนี้ยังฟื้นฟูองค์กรสมัยสมบูรณาญาสิทธิราชย์ คือ โดยกำหนดว่า ให้คณะอภิรัฐมนตรีประกอบด้วยสมาชิก 5 คนซึ่งต้องเป็นข้าราชการประจำมาแล้วไม่น้อยกว่า 25 ปีและเคยดำรงตำแหน่งอธิบดีเป็นอย่างน้อย หรือเป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงมาแล้วไม่น้อยกว่า 4 ปี และให้คณะอภิรัฐมนตรีทำหน้าที่ถวายคำปรึกษาแก่พระมหากษัตริย์ และสำเร็จราชการแทนพระองค์

อนึ่งรัฐธรรมนูญนี้กำหนดให้มีคณะรัฐมนตรี ประกอบด้วยนายกรัฐมนตรี 1 คน และรัฐมนตรีอื่นอีกอย่างน้อย 15 คน อย่างมาก 25 คน ทำหน้าที่บริหารราชการแผ่นดิน และมีอำนาจกราบบังคมทูลให้พระมหากษัตริย์ทรงตราพระราชกำหนด และเมื่อตราพระราชกำหนดแล้ว ให้แจ้งรัฐสภารับทราบเท่านั้น

การแก้ไขเพิ่มเติม

รัฐธรรมนูญนี้ได้รับการแก้ไขเพิ่มเติม 3 ครั้งดังนี้

ในวันที่ 9 ธันวาคม พ.ศ. 2490 มีการออก รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบับชั่วคราว) แก้ไขเพิ่มเติม พ.ศ. 2490 เพื่อแก้ไขเพิ่มเติมวิธีการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทน

ในวันที่ 3 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2491 มีการออก รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบับชั่วคราว) แก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ 2) พ.ศ. 2491 เพื่อให้มีสภาร่างรัฐธรรมนูญขึ้นมาร่างรัฐธรรมนูญใหม่ทั้งฉบับ ถือเป็นการจัดตั้งสภาร่างรัฐธรรมนูญเป็นครั้งแรกในประเทศไทย

จากนั้นในวันที่ 24 สิงหาคม พ.ศ. 2491 มีการออก รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบับชั่วคราว) แก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ 3) พ.ศ. 2491 เพื่อให้เอกสิทธิ์ทางรัฐสภาแก่สภาร่างรัฐธรรมนูญ

การวิพากษ์วิจารณ์

พลเรือตรี ถวัลย์ ธำรงนาวาสวัสดิ์ นายกรัฐมนตรีซึ่งพ้นจากตำแหน่งเนื่องจากรัฐประหารครั้งนี้ เขียนวิจารณ์ลงหนังสือพิมพ์ ฉบับวันที่ 29 พฤศจิกายน พ.ศ. 2490 ว่า "รัฐธรรมนูญใหม่นี้เป็นเรื่องถอยหลังเข้าคลอง" ขณะที่ (Edwin Forward Stanton) เอกอัครราชทูตสหรัฐอเมริกาประจําประเทศไทย วิพากษ์วิจารณ์ว่า รัฐประหารขับไล่รัฐบาลครั้งนี้ และสาระในรัฐธรรมนูญฉบับใหม่นี้ เป็นการหมุนเข็มนาฬิกาถอยหลัง

นักกฎหมายยังตั้งคำถามถึงความชอบธรรมและความมีผลใช้บังคับของรัฐธรรมนูญนี้ เนื่องจากสภาผู้แทนราษฎรได้ลงมติไว้ในคราวแต่งตั้งคณะผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ว่า ต้องมีผู้สำเร็จราชการอย่างน้อย 2 คนลงนามในเอกสาร เอกสารจึงจะมีผลใช้บังคับ แต่รัฐธรรมนูญนี้ได้รับการลงนามจากผู้สำเร็จราชการเพียงคนเดียว

รัฐธรรมนูญนี้ยังเป็นรัฐธรรมนูญฉบับแรกที่มาจากรัฐประหารล้มล้างรัฐธรรมนูญเดิมและประกาศใช้รัฐธรรมนูญใหม่ ซึ่งคณะรัฐประหารในภายหลังได้ดำเนินตามตลอดมา ทำให้รัฐธรรมนูญนี้ถูกวิพากษ์วิจารณ์ว่าเป็นจุดเริ่มต้นแห่งวงจรอุบาทว์ของการเกิดรัฐประหารซ้ำแล้วซ้ำเล่าในประเทศไทย

การสิ้นสุดลง

รัฐธรรมนูญนี้สิ้นสุดลงในวันที่ 23 มีนาคม พ.ศ. 2492 เนื่องจากประกาศใช้ รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2492 แทน รวมอายุการใช้งาน 1 ปี 4 เดือน 14 วัน

อ้างอิง

1. ปิยะวรรณ ปานโต (2563-08-01). "รัฐธรรมนูญใต้ตุ่ม". parliamentmuseum.go.th.
2. กล้า สมุทวณิช (2565-11-14). ""รัฐธรรมนูญใต้ตุ่ม" จุดเริ่มต้นของ "วงจรอุบาทว์" รัฐประหาร ฉีกและเขียนรัฐธรรมนูญครั้งแรกของไทย". pridi.or.th.
3. "รัฐประหาร 2490 กับกำเนิดรัฐธรรมนูญ ฉบับใต้ตุ่ม และนายพล ตุ่มแดง". silpa-mag.com. 2564-11-16.
4. "รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉะบับชั่วคราว) พุทธศักราช 2490". ราชกิจจานุเบกษา. 64 (53 ก): 1–32. 2490-11-09.
5. "รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉะบับชั่วคราว) แก้ไขเพิ่มเติม พ.ศ. 2490". ราชกิจจานุเบกษา. 64 (60 ก): 719–722. 2490-12-09.
6. "รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉะบับชั่วคราว) แก้ไขเพิ่มเติม (ฉะบับที่ 2) พ.ศ. 2491". ราชกิจจานุเบกษา. 65 (7 ก): 47–54. 2491-02-03.
7. "รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉะบับชั่วคราว) แก้ไขเพิ่มเติม (ฉะบับที่ 3) พ.ศ. 2491". ราชกิจจานุเบกษา. 65 (48 ก): 477–479. 2491-08-24.
8. ปรีดี พนมยงค์ (2564-02-04). "ความไม่ชอบธรรมของรัฐธรรมนูญฉะบับชั่วคราว (รัฐธรรมนูญใต้ตุ่ม)". pridi.or.th.

แหล่งข้อมูลอื่น

• "รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉะบับชั่วคราว) พุทธศักราช 2490". ราชกิจจานุเบกษา. 64 (53 ก): 1–32. 2490-11-09.
• "รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉะบับชั่วคราว) แก้ไขเพิ่มเติม พ.ศ. 2490". ราชกิจจานุเบกษา. 64 (60 ก): 719–722. 2490-12-09.
• "รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉะบับชั่วคราว) แก้ไขเพิ่มเติม (ฉะบับที่ 2) พ.ศ. 2491". ราชกิจจานุเบกษา. 65 (7 ก): 47–54. 2491-02-03.
• "รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉะบับชั่วคราว) แก้ไขเพิ่มเติม (ฉะบับที่ 3) พ.ศ. 2491". ราชกิจจานุเบกษา. 65 (48 ก): 477–479. 2491-08-24.