สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยิกาเธอ กรมพระยาสุดารัตน์ราชประยูร

สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยยิกาเธอ กรมพระยาสุดารัตนราชประยูร มีพระนามเดิมว่า หม่อมเจ้าหญิงละม่อม (8 ธันวาคม พ.ศ. 2361 - 17 สิงหาคม พ.ศ. 2439) เป็นพระราชธิดาในพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว พระราชสมภพแต่เจ้าจอมมารดาทรัพย์ เมื่อวันอังคาร ขึ้น 11 ค่ำ เดือนอ้าย ปีขาล ตรงกับวันที่ 8 ธันวาคม พ.ศ. 2361 สวรรคตเมื่อวันจันทร์ ขึ้น 9 ค่ำ เดือน 9 ปีวอก ตรงกับวันที่ 17 สิงหาคม พ.ศ. 2439 สิริพระชันษาได้ 77 ปี

สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยยิกาเธอ กรมพระยาสุดารัตนราชประยูร
พระองค์เจ้าชั้นเอก
รัชสมัย	พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระราชสมภพ	8 ธันวาคม พ.ศ. 2361
สวรรคต	17 สิงหาคม พ.ศ. 2439 (77 ปี)
ราชวงศ์	จักรี
พระบิดา	พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระมารดา	เจ้าจอมมารดาทรัพย์ ในรัชกาลที่ 3​

พระราชประวัติ

สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยยิกาเธอ กรมพระยาสุดารัตนราชประยูร เป็นพระขนิษฐาร่วมพระราชชนนีเดียวกับสมเด็จพระบรมราชมาตามหัยกาเธอ กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์ พระราชบิดาในสมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี จึงทรงมีศักดิ์เป็นพระราชปิตุจฉา (อาหญิง) ในสมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี

เมื่อพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ยังทรงดำรงพระบรมราชอิสสริยยศเป็น สมเด็จเจ้าฟ้าจุฬาลงกรณ์ มีพระชนมายุได้ 8 พรรษา สมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินีได้เสด็จสวรรคตเมื่อวันที่ 9 กันยายน พ.ศ. 2404 พระองค์เจ้าละม่อมก็ได้ทรงเลี้ยงดูพระองค์ พร้อมด้วยพระขนิษฐา และพระอนุชา ทุกพระองค์

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงเคารพสมเด็จฯ กรมพระยาสุดารัตนราชประยูร และยกย่องเสมอพระราชชนนี ทรงออกพระนามว่า เสด็จยาย และโปรดให้พระราชโอรสพระธิดาออกพระนามว่า ทูลกระหม่อมย่า ทรงสถาปนาพระองค์เจ้าละม่อมเป็น พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ กรมพระสุดารัตนราชประยูร เมื่อ พ.ศ. 2411 และในวันที่ 1 มกราคม พ.ศ. 2416 ทรงเลื่อนเป็น พระเจ้าบรมมหัยยิกาเธอ กรมสมเด็จพระสุดารัตนราชประยูร เพราะได้ทำนุบำรุงพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวมาแต่ยังทรงพระเยาว์ และเป็นผู้ได้สำเร็จราชการในพระบรมมหาราชวังฝ่ายใน ชาววังออกพระนามพระองค์ว่า ทูลกระหม่อมแก้ว

พระเจ้าบรมมหัยยิกาเธอ กรมสมเด็จพระสุดารัตนราชประยูร ประชวรด้วยพระโรคชรามาช้านาน จนวันที่ 17 สิงหาคม พ.ศ. 2439 พระอาการทรุดลง พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงเสด็จไปเฝ้าที่พระตำหนัก จนพระเจ้าบรมมหัยยิกาเธอสิ้นพระชนม์ในเวลาเช้า 4 โมง 34 นาที โปรดให้อัญเชิญพระศพมาบำเพ็ญพระกุศล ณ พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท ประดิษฐานบนแว่นฟ้า 3 ชั้น ประกอบพระโกศทองใหญ่ ภายใต้เศวตฉัตร 5 ชั้น และในวันที่ 25 สิงหาคม ศกนั้น ก็ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สถาปนาพระเกียรติยศ โดยพระราชทานเศวตฉัตร 7 ชั้น และให้ใช้คำว่า "สวรรคต" เสมอด้วยสมเด็จพระบรมราชชนนี และทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้บรรจุพระอังคารใต้ฐานพระธรรมจักร ณ วัดเบญจมบพิตรดุสิตวนารามราชวรวิหาร

ต่อมาพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงออกพระนามว่า สมเด็จพระเจ้าบรมปัยยิกาเธอ กรมพระยาสุดารัตนราชประยูร

พระเกียรติยศ

ธรรมเนียมพระยศของ สมเด็จพระเจ้าบรมราชมาตามหัยิกาเธอ กรมพระยาสุดารัตน์ราชประยูร
ธงประจำพระอิสริยยศ
การทูล	ใต้ฝ่าละอองพระบาท
การแทนตน	ข้าพระพุทธเจ้า
การขานรับ	พะย่ะค่ะ/เพคะ

พระอิสริยยศ

• หม่อมเจ้าหญิงละม่อม (8 ธันวาคม พ.ศ. 2361 - 21 กรกฎาคม พ.ศ. 2367)
• พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าละม่อม (21 กรกฎาคม พ.ศ. 2367 - 2 เมษายน พ.ศ. 2394)
• พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าละม่อม (2 เมษายน พ.ศ. 2394 - 9 พฤศจิกายน พ.ศ. 2411)
• พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ กรมพระสุดารัตนราชประยูร (9 พฤศจิกายน พ.ศ. 2411 - พ.ศ. 2416)
• พระเจ้าบรมมหัยยิกาเธอ กรมสมเด็จพระสุดารัตนราชประยูร (1 มกราคม พ.ศ. 2416 - เมษายน พ.ศ. 2453)
• สมเด็จพระเจ้ามหัยยิกาเธอ กรมพระยาสุดารัตนราชประยูร (เมษายน พ.ศ. 2453 - พ.ศ. 2455)
• สมเด็จพระเจ้าบรมปัยยิกาเธอ กรมพระยาสุดารัตนราชประยูร (พ.ศ. 2455)
• สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยยิกาเธอ กรมพระยาสุดารัตนราชประยูร (เฉลิมพระนามหลังจากสวรรคต)

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• พ.ศ. 2425 – เครื่องขัตติยราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติคุณรุ่งเรืองยิ่งมหาจักรีบรมราชวงศ์ (ม.จ.ก.) (ฝ่ายใน)
• พ.ศ. 2436 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 1 ปฐมจุลจอมเกล้า (ป.จ.) (ฝ่ายใน)

พงศาวลี

พงศาวลีในสมเด็จพระบรมราชมาตามหัยยิกาเธอ กรมพระยาสุดารัตนราชประยูร

16. สมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก               8. พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช                       17. พระอัครชายา (หยก)               4. พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย                             18. พระชนกทอง ณ บางช้าง               9. สมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี                       19. สมเด็จพระรูปศิริโสภาคย์มหานาคนารี               2. พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว                                   10. พระยานนทบุรีศรีมหาอุทยาน (บุญจัน)                       5. สมเด็จพระศรีสุลาลัย                             22. พระยาราชวังสัน (หวัง)               11. เพ็ง                       23. ชู               1. สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยยิกาเธอ กรมพระยาสุดารัตนราชประยูร                                         6. พระอักษรสมบัติ (ทับ)                             13. ท้าวทรงกันดาล (ทองมอญ)                       3. เจ้าจอมมารดาทรัพย์ ในรัชกาลที่ 3                                   28. พระยาพัทลุง (ขุน)               14. พระยาพัทลุง (ทองขาว)                       7. ผ่อง                             15. ปล้อง

อ้างอิง

1. ธำรงศักดิ์ อายุวัฒนะ. ราชสกุลจักรีวงศ์ และราชสกุลสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช. กรุงเทพ : สำนักพิมพ์บรรณกิจ, พิมพ์ครั้งที่ 3 พ.ศ. 2544. 490 หน้า. ISBN 974-222-648-2
2. พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ ๕:ตอนที่-๘
3. กรมศิลปากร. สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ (2554). ราชสกุลวงศ์ (PDF). กรุงเทพฯ: สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร. p. 43. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2017-02-02. สืบค้นเมื่อ 2016-10-07.
4. "ข่าวสิ้นพระชนม์ [พระเจ้าบรมมหัยยิกาเธอ กรมสมเด็จพระสุดารัตนราชประยูร]" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 13 (21): 220. 23 สิงหาคม 2439. สืบค้นเมื่อ 7 ตุลาคม 2559. {{cite journal}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= (help)
5. "พระบรมราชโองการ ประกาศในการสถาปนาพระเกียรติยศ [พระเจ้าบรมมหัยยิกาเธอ]" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 13 (22): 225. 30 สิงหาคม พ.ศ. 2439. สืบค้นเมื่อ 7 ตุลาคม 2559. {{cite journal}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= และ |date= (help)
6. "ข่าวตาย" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 28: 808. 23 กรกฎาคม พ.ศ. 2459. สืบค้นเมื่อ 7 ตุลาคม 2559. {{cite journal}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= และ |date= (help)
7. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2453/D/27.PDF
8. ราชกิจจานุเบกษา, พระบรมราชโองการ ประกาศ เฉลิมพระปรมาภิไธยสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวอานันทมหิดล, เล่ม 63, ตอน 54ก, 13 สิงหาคม พ.ศ. 2489, หน้า 439
9. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2436/035/374_1.PDF